Tamdyra sapagy
Ton beýikligi
we not açarlary
Bu bölegde
biz aşakay symbollar bilen tanyş bolarys
Ton beỹikligi
kammer
ton A
Not atlary
Interwallar
Ton basgançagy
Not öňündäki belligler
Violon açary Peseldilen notlar
Bass açary
Beỹigilen notlar
Orta
C Enharmoni
Ton beýikligi
Her bir ton belli
bir frequnsi aňladýar.(sesiň bir titremesi ýa-da Hertz ölçegi bilen (HZ) görkezilýär.mesal :
Orta C 256 Hz we
Kammer ton A 440 Hz bilen ölçenen.
moaj üzünligi
1 titreme
depe
derre
birsekun-da
6 gezek titreỹär.
diỹmek 6 Hz frequns bolup hasaplanỹar.
Not atlari
Müzik notlary her
haýsy bir at bilen tanalýar.Bu ỹerde harplyk tertibinden
haýyrlanýarys (emma B ýerine H harplygy alýarys,
muny bolsa hökman ýatda saklaň).Notiň atlary aşaky ýaly
ýazylýar.
A H C D E F G A H C
D E F G
Türkmenistan we Eýran-da elbetde ýene Not atlary şeýle atlandyrylýar.
Do , Re , Mi , Fa , Sol , La , Si , Do
Men Tamdyra sapagyny international saz gramatik kanunlaryna
laýyk-da atlaryny hem haýyrlanýaryn.
Ton basgançagy
Ton basgançagy diýemizde , not system-de bir redip-de
bolup ýokarlaýyn ýa-da aşaklaýyn yz-yzyndan duran
notlardan, görkezilýär.Köplenç duş gelýän ton basgançaklar 8
not-dan düzelỹär.olar bir not ady bilen başlap we şol not bilen
gutarýar.Emma birinji not bilen we ikinji şol not adyň 1 aktaw
aralygy bar.
C dur basgançagy
byzyň 8 notly ton basgançagymyza bir mesal bolup biler.Müzik-de elbet-de
başga dürli ton basgançaklar bar.5 ton-dan düzelen ton basgançaga PENTATON
diýilip adlanylýar.12sanydan düzelen ton basgançaga CHROMAT ton
basgançagy diýlýär.
PENTATON basgançagy
Pentaton basgançagy
5 not-dan düzülýär .Bu ton basgançagy ÇIN we şoňa meňzeş
ýuwurtlarda çalynýar
CHROMAT basgançagy
Chromat basgançagy 12 not-dan düzelýär.
Violon açary
Violon açary not
system-de beýik sesli notlari çalỹan wagtymyz,
haýyrlanýarys.Violon açaryna G açary diýip hem
adylýar.Sebäbi not saçagynda violon açary G not-dan çyzylyp
başlanýar.
Violon
açary
G not çyzygy
Piano
C
Bass açary
Bass açary not system-de ýogyn sesli notlary çalan wagtymyz
haýyrlanýrys . Bas açary F açary
diýip hem adlanylýar
.Sebäbi ol F notdan çyzylyp başlanylýar.
bass açary
Bass açarynda not saçagyň aşakdan birinji çyzykdanG ses bilen
başlanýar.Piano-da bass açarly
notlar orta c çenli ýerleşýär.
Orta C not
systemiň ýokarsynda , birinji kömekçi çyzygyň üstünde
durýar.
orta C
Interwall
Iki toniň
aralygyna interwall diýilýär.Interwall ady 2 ton
beýikligiň bir-birinden daş durmagyň ölçegine
aýdylýar.Interwall ölçegi şol başlan notdan(sesden) we gutaran
notiň(sesiň) ara daşlygyny görkezýär.
Tertip bilen
interwall adlary :
Prima, sekunda,
tertse, kwarta, kwinte, sexte, septime, aktawa.
2nji
ädim
3nji ädim
4nji ädim
5nji
ädim
6nji
ädim
7nji ädim
8nji ädim
Sorak we ýümüş
1.
saz äleminde
ton name manyda aýdylýar
?
2.
Not atlary we olaryň
Not saçagynda ýerleýişini
ýazyň .
3.
Ton basgançagy nämel we näçe dürli Ton basgançak bar ?
4.
Violon we bas açarlary Not
system-de nämäny aňlatýar ?
5. Interwal nämel we olaryň görnüşleri nämeden ebarat ?
Perde we barmaklaryň teknikleri
Tamdyra
öwrenjiler üçin öwrenmekde iň birinji ädim, perdäni tutmak we ondan sesi
arassa çykarmakdyr. Şu ýerde häzir barmaklar tamdyraň perdelerinde,
perdeden-perde böküp ses çykarmasyny we her perdäň atlaryny not
ýazuwsynda öwrenmek, esasi ýümüşimizdir.
Ýokarda
perdelerniň adyny eýäm öwrenen bolsaňyz hem , aşakdaky
ýümüşler hökmany çalyp öwreniň.
Sesi eştmek üçün şu ýery klik etmely
(1-3-5 perde eýri)
^ = kaku aşak
çalynýar v = kaku
ýokara çalynýar
Not saçagynyň aşagyndaky 1 w 2
w san we harplar takt urgyň sanynyň
görkezmesi.Ýokardaky tonlary çalan wagtymyz örän ýuwaş we sanap çalmaly.
1-nji we 3, 5 perdeleri çalan wagtymyz , perdeden çykýan sesleri arassa
ýaňlandyrjak bolmaly.
Ýene
geljegki sahypalarda saz grameri bilen bilelikde täze öwrenmeli
heňleriň çalmasyny dowam ederis. Siz hormatly öwrenjiler saz grameri
bilen bile ädim-ädimläp ýuwaş-ýuwaşdan howlukmany her bir berilen
saz ýönkemeleri izgiderli öwreniň.
Not
öňündäki bellikler
Not
öňündäki bellikler, bir kiçi symbol bolup not öňünde çep
tarapynda durýar.we şol notiň ton beýikligini ýarym
ton ütgetýär.
Müzik
not system-de ýokara galdyrlan( beýik edýän bellik,
notiň, ton beýikligini1/2 ton galdyrýar). peseldýän
bellik ( bü bellik notiň, ton beýikligini½ ton peseldýär) ,
tebigi notlar ( öňki görnüşüne getirýär) .
beýik edýän bellik
pes edýän bellik
tebigi bellik
Haýsy
bir bellik tak-da, not öňünde goýlan wagty , şol takt içinde we şol
aktawa dowamynda ütgeýär.diýmek not bellikleri haçanda, bir
notiň öňünde goýylsa onda diňe şol takta degişli bolýar.
Ýokara
galdyrýan bllik
Ýokara
galdyrýan bellik not öňünde goýlan wagty ,şol noti ½ ton
ýokardan Çalmaly-dyr.Eger piano-da çalsak, onda gara reňkli basuwny
sag tarapda tutmalydyr.ýokara galdyrýan bellig not
ýazuw-da IS söz bilen notiň
söňüne
Goşulyp
okalýar.Eger syz beýik edýän belligi G basuwň
öňünde görseňiz
Onda
, ak G basuwň sag tarapynda gara reňkli Gis basuwny basmaly-dyr.
G ni ½ ton beýik edip
çalmaly.
Tamdyra
perdeleriň aralygy ½ ton-da tertiplenip durany üçin , bu bellik ýazylan
wagty, 1 perde aşak çalmaly.
( Elbetde, ýene , perdäň adyna ser edip.)perdeleriň atlaryny doly öwrenmelidir !!
mesal : 1 – nji perde-de eger F beýgelse, onda, 1 – nji perdäň ýokarky kyrşyny we 2 – nji perdäň
aşaky kyrşyny tutmaly.
Peseldýän bellik
Peseldýän bellik notiň
öňünde gelen zaman , şol noty ½ ton aşak çalynýar.
Piano-da çalsak onda
gara raňkli basuwny,ak reňkliň
basuwň çep tarapynd-
-an tutmalydyr.Eger H notiň öňünde (Q) bellik dursa,
onda gara reňkli B,ak H basuwň
çep tarapyndan çalynýar.
H-ni
½ ton peseldip çalynýar
Tamdyra perdelerinde bolsa bir perde ýokardan
tutulýar.
Mesal : 5- nji perde-de haçan-da d sesi ½ ton peselse,
onda 4 – nji perdäň aşaky kyrşyny we 5 – nji perdäň ýokarky
kyrşyny tutmalydyr.
Tebigi notlar
Tebigi bellik , öňki belligi aýryp, noty
öňki görnüşüne öwürýär.Diýmek siz notlary şol wagt belliksiz
edip çalýarsyňyz.Aşakda G ton basgançygynda siz F noti Fis edip
çalýarsyňyz. Eger tebigi belligi F notiň öňünde
goýsak, siz F noty belliksyz edip çalmaly bolýarsyňyz,welin
G ton basgançygynda aslynda Fis edip çalmaldyňyz.
Enharmoni
Enharmoni
diýmek bir we şol noty dürli atlar bilen görkezmekdir. Eger-de bir not
dürli atlara eýe bolsada , şonda-da deň ton beýiklig bilen
çalynsa oňa enharmoni diýiler.
Mesal: bir B (peseldilen
H) Ais not bilen, ton beýikligi deň dir.
Peseldilen F bolsa E not bilen
deňdir.
Ton beýikligi
dürli not atlary bilen çalyp bolýar,
muňa enharmonic diýilýär.
Eger tamdyraň perdeleriň
adyna ser etseňiz , onda, enharmoniýa Türkmen muzik-de nähilli
derejede güýçlidigi görünýär.
Not taýagy
Not
system-de her bir notiň , not gurulşysy bolýar.Notiň
uzak wagta ýaňlaýşyna göre
not taýagy(Not bokurdagy)
bolýar. Not taýagy
hemişe ýokara çekilmeýär.Not saçagynda notiň duran
ýerinden belli bir aralyg ölçenip,
not taýagy aşaklaýyn
hem çekilýär.Her bir
not , not saçagynyň ortaky
çyzyga ýakyn durup , ýokarsynda ýerleşse, taýagy aşak çekilýär we tersine.
Not
saçagyň orta çyzygyň aşagynda
Duran
notlar , taýagy ýokarlaýyn çekilýär
not
saçagyň orta çyzygyň ýokarsynda
duran
notlar, taýagy aşak çekilýär.
Akkord bilen çalynan
notlar, not taýagy iň inçe
ýa-da ýogyn sesleriň(not)
Orta
çyzyga uzaklygy,not taýagyň haýsy ýana çekilmeldigine
bagly bolýar.
Akkor-da not taýagyň, nähilli
durmaldygyna, orta çyzykda iň uzakda duran not şertli-dir.
Orta çyzyk
beýikde duran A orta çyzykdan G göre daşda
durýar.
Bir-birine bagly notlar hem, ýokardaky
deňesmesi bilen bir meňzeş şertleri Bar.
Sorak we ýümüş
1.Tamdyraň perdelerniň adyny 7 – nji perde –
de süýem barmakda we 8 – nji perde-de baş barmakda Not boýunça
adyny ýazyň.
2.Tamdyraň perdelerniň aralygy näçe ton-da
durýar ?
3.Not öňündäki bellikler haýsylar we
saz – da näme görkezmesi bar ?
4.Enharmoni nämel ?
5.Not taýaklary haýsy düzgün boýunça
ýerleşýär ?